Podsumowanie prac zespołu Psychologia i Socjologia dezinformacji. Członkowie: Maja Mazurkiewicz – koordynatorka, dr Helena Chmielewska-Szlajfer, dr hab. Agnieszka Demczuk, Aleksander Tarkowski
PRZEBIEG DYSKUSJI
Zjawisko dezinformacji w ogromnej mierze kształtuje naszą przyszłość wpływając na nasze społeczeństwo. Wszystkie informacje, również te fałszywe kształtują ludzkie postawy. Sposób, w jaki jest wykorzystywane zarówno przez zewnętrznych, jak i wewnętrznych aktorów, polaryzuje i destabilizuje społeczeństwa. W związku z tym musimy zająć się wpływem dezinformacji na naszą przyszłość.
Dynamiczny rozwój technologii cyfrowych i demokratyzacja wolności informacyjnej wywołały „eksplozję” obserwowanego od lat trendu nadmiaru informacji, gdzie wraz ze sprawdzonymi informacjami rezonowane są również mylne i złośliwe, dezinformacje i spiskowe narracje wzmacniane fałszywkami. Kampanie dezinformacyjne, prowadzone z udziałem agentów wpływu i trolli oraz płatnych botów, a wsparte czarnorynkową infrastrukturą manipulacyjną sieci społecznościowych, stanowią od lat poważne zagrożenie dla procesów demokratycznych i społeczeństwa obywatelskiego. Stają się skutecznym modus operandi polityki chaosu, polaryzacji i radykalizacji oraz wrogości wobec różnych grup społecznych i zawodowych, przyczyniają się do stopniowej degradacji debaty publicznej, osłabienia bezpieczeństwa publicznego, regresu rządów prawa i deficytu praw człowieka. Konieczne są wspólne działania na forum publicznym z udziałem wszystkich aktorów życia społecznego, politycznego i gospodarczego w celu diagnozy postępującego kryzysu dezinformacji, a także oczekiwanych i pożądanych działań naprawczych i zapobiegawczych.
Definicja dezinformacji jest szeroka i odnosi się zarówno do celowego wprowadzenia kogoś w błąd przez podanie mylących lub fałszywych informacji, jak i informacji celowo wprowadzającej w błąd, manipulacji czy mowy nienawiści. Wszystkie te metody i techniki wpływają na ludzi, a co za tym idzie – na kształtowanie się polskiego społeczeństwa.
Od lat badacze i badaczki tego zjawiska mówią jasno, że „Kreml zawłaszczył internet”, poprzez narracje, które mają na celu polaryzację i destabilizację społeczeństw zachodu. Narracje antyunijne, antyuchodźcze, antyszczepionkowe – by wymienić tylko kilka – wszystkie były wspierane przez propagandę rosyjską. W wielu badaniach internetu widać wyraźnie, że są to narracje przeważające. Pomimo, że obecnie nie są one wiodące w naszym społeczeństwie, mają potencjał zmiany społecznej i stania się narracjami dominującymi. W związku z tym konieczne jest przyjrzenie się temu tematowi od strony psychologicznej i socjologicznej.
Strach jest jedną z najsilniejszych ludzkich emocji. W przypadku Polaków i Polek stało się to wyjątkowo widoczne w trakcie pandemii koronawirusa i niedawno, w 2022 roku, w związku z inwazją Rosji na Ukrainę. Ludzki mózg w strachu nie analizuje informacji, a skupia się na tych, które są dla niego najbardziej prawdopodobne, stąd umocnienie się rozmaitych teorii spiskowych w sytuacji, gdy ludzie nie wiedzą co się dzieje, nie mają poczucia kontroli sytuacji i nie ufają autorytetom. Do tego należy dołączyć długofalowy kryzys mediów. Wiele czynników, w tym zwłaszcza brak odpowiedniego finansowania mediów spowodował, że te w coraz większym stopniu zaczęły opierać się na emocjonalnych, skandalizujących przekazach i używać technik takich, jak m.in. clickbaity, które przyciągają uwagę użytkowników internetu i, co za tym idzie, generują dochody.
Proces ten nie został wystarczająco szybko zauważony i nadal niewiele jest badań i raportów dotyczących dezinformacji opisujących zjawisko całościowo, w szczególności uwzględniających badania psychologów społecznych i socjologów. Wyraźnie brakuje również pozytywnej, konstruktywnej komunikacji, która wzmocni budowanie odpornego na dezinformację społeczeństwa obywatelskiego.